NA POCZĄTKU CHCIAŁABYM, ŻEBY KAŻDY Z NAS ZADAŁ SOBIE PYTANIE: CZYM JEST DLA MNIE PROFILAKTYKA I KIEDY OSTATNI RAZ BYŁEM/BYŁAM NA BADANIACH PROFILAKTYCZNYCH ?
PROFILAKTYKA TO PROFILAKTYKA WTÓRNA ORAZ BADANIA SKRININGOWE, ALE RÓWNIEŻ PROFILAKTYKA PIERWOTNA, KTÓRA POLEGA NA UTRWALANIU PRAWIDŁOWYCH WZORCÓW ZDROWEGO STYLU ŻYCIA NP. DBANIE O DIETĘ, AKTYWNOŚĆ FIZYCZNĄ… ALE RÓWNIEŻ PROFILAKTYKA, KTÓRA DOTYCZY OKRESU W TRAKCIE CHOROBY I POLEGA NA OGRANICZANIU POWIKŁAŃ I HAMOWANIU POSTĘPU CHOROBY.
DLACZEGO BADANIA PROFILAKTYCZNE WYWOŁUJĄ W NAS LĘK?
PRZYCZYN MOŻE BYĆ KILKA. PIERWSZĄ Z NICH JEST OBAWA PRZED WYNIKAMI, WYKRYCIEM NIEPOKOJĄCYCH ZMIAN I ZDIAGNOZOWANIEM CHOROBY. TOWARZYSZY TEMU TROCHĘ MAGICZNE MYŚLENIE NA ZASADZIE „JEŚLI CZEGOŚ NIE WIDAĆ, NIE CZUĆ, TO TEGO NIE MA’’ I ‘’MNIE TO NIE DOTYCZY’’. INNI LUDZIE CHORUJĄ, ALE NIE JA, NIE MOJA RODZINA. TRUDNO NAM SIĘ ZMOTYWOWAĆ DO PÓJŚCIA NA BADANIA, GDY CZUJEMY SIĘ DOBRZE I NIKT W NASZYM OTOCZENIU NIE CHORUJE. TYMCZASEM PATRZĄC REALNIE, NIE MA ‘’INNYCH LUDZI’’. KAŻDY Z NAS MOŻE ZACHOROWAĆ.
WSTYD PRZED BADANIEM, NIEPRZYJEMNE ODCZUCIA I LĘK PRZED OCENĄ
NIERZADKO SAMEJ WIZYCIE U LEKARZA TOWARZYSZY WSTYD. IDĄC CHOĆBY DO INTERNISTY MUSIMY SIĘ CZĘŚCIOWO ROZEBRAĆ, CO MOŻE ŁĄCZYĆ SIĘ ZE WSTYDEM DOTYCZĄCYM PRZEKROCZENIA NASZEJ INTYMNOŚCI. NIERZADKO MUSIMY POKAZAĆ TO, CO JEST NASZYM KOMPLEKSEM, CO STARAMY SIĘ UKRYĆ NA CO DZIEŃ. WARTO JEDNAK PODKREŚLIĆ TUTAJ FAKT, ŻE W TYM MOMENCIE JESTEŚMY W ROLI PACJENTA. OCZYWIŚCIE MAMY PRAWO DO ODCZUWANIA DYSKOMFORTU W TAKIEJ SYTUACJI, JEDNAK W TYM MOMENCIE DLA LEKARZA NAJWAŻNIEJSZE JEST NASZE ZDROWIE I PROFESJONALISTA NIE POWINIEN NAS W TYM MOMENCIE OCENIAĆ. CZĘŚĆ Z BADAŃ PROFILAKTYCZNYCH RÓWNIEŻ ŁĄCZY SIĘ Z NAGOŚCIĄ: USG PIERSI, MAMMOGRAFIA, USG GINEKOLOGICZNE, CYTOLOGIA, CZY BADANIE PER RECTUM. WARTO POMYŚLEĆ O TYM, ŻE DANE BADANIE I DYSKOMFORT Z NIM ZWIĄZANY TRWA ZALEDWIE KILKA MINUT, A MOŻE OCALIĆ CAŁE NASZE ŻYCIE. POZA TYM, GDY CHOROBA ZOSTAJE ZDIAGNOZOWANA NA PÓŹNYM ETAPIE, NIERZADKO DOKŁADNIEJSZY PROCES DIAGNOSTYCZNY I CAŁY PROCES LECZENIA BĘDZIE SIĘ ŁĄCZYŁ Z DUŻO CZĘSTSZYMI BADANIAMI I MNIEJ PRZYJEMNYMI ODCZUCIAMI.
BRAK DOSTĘPNOŚCI DO BADAŃ, KOSZTY LUB ICH BRAK
TO ASPEKT, O KTÓRYM TRZEBA WSPOMNIEĆ. ZNAM HISTORIE PACJENTÓW, KTÓRZY SAMI PROSILI O BADANIA, CHCĄC ZROBIĆ JE PROFILAKTYCZNIE LUB NAWET ODCZUWALI DOLEGLIWOŚCI, ALE SPOTKALI SIĘ Z LEKCEWAŻĄCYM PODEJŚCIEM, TYPU „PO CO PANI TE BADANIA? NIE WIDZĘ WSKAZAŃ, BY JE ROBIĆ’’.’’ JEST PAN ZA MŁODY, ŻEBY TO MÓGŁ BYĆ RAK.’’ W TAKICH SYTUACJACH WARTO DOPYTAĆ LEKARZA O SZCZEGÓŁY, ALE TEŻ WARTO ZNAĆ SWOJE PRAWA. LEKARZ PIERWSZEGO KONTAKTU NIE WYPISZE NAM SKIEROWANIA NA REZONANS, ALE NA MORFOLOGIĘ, CZY USG BRZUCHA, JAK NAJBARDZIEJ. JEŚLI LEKARZ ODMAWIA NAM PODSTAWOWYCH BADAŃ, MOŻEMY PROSIĆ O PRZYCZYNĘ TEJ ODMOWY NA PIŚMIE, A TO CZĘSTO ZMIENIA OBRÓT SPRAWY NA NASZĄ KORZYŚĆ.
CZASEM CZAS OCZEKIWANIA NA SPECJALISTYCZNE BADANIA MOŻE BYĆ DŁUGI, BĄDŹ NIE MIEŚCIMY SIĘ W PRZEDZIALE WIEKOWYM DANEGO BADANIA PROFILAKTYCZNEGO, KTÓRE FINANSUJE NFZ. JEŚLI CZUJEMY POTRZEBĘ SPRAWDZENIA, CZY WSZYSTKO Z NASZYM ZDROWIEM W PORZĄDKU, WARTO ZROBIĆ SOBIE TAKIE KRÓTKIE ĆWICZENIE I ZWIZUALIZOWAĆ NA WADZE Z JEDNEJ STRONY BADANIE I JEGO KOSZT A Z DRUGIEJ RZECZ, KTÓRĄ MOŻEMY KUPIĆ ZA PODOBNĄ KWOTĘ NP. BUTY I POMYŚLEĆ O KORZYŚCIACH PŁYNĄCYCH Z KAŻDEJ Z PODJĘTYCH DECYZJI. KAŻDY Z NAS MA WYBÓR I WARTO ODPOWIEDZIEĆ SOBIE, CZY W DANYM MOMENCIE WAŻNIEJSZE SĄ DLA MNIE KOLEJNE BUTY, CZY WŁASNE ŻYCIE I ZDROWIE?
Z KOLEI W PRZYPADKU BADAŃ, NA KTÓRE JESTEŚMY ZAPRASZANI I MOŻEMY Z NICH SKORZYSTAĆ NIEODPŁATNIE, MOŻE SIĘ POJAWIĆ MYŚLENIE, ŻE TO CO ZA DARMO JEST MNIEJ WARTOŚCIOWE, A JEŚLI ZAPROSZENIE NA CYTOLOGIĘ, CZY MAMMOGRAFIĘ DOSTAJEMY POCZTĄ, MOŻEMY JE NIESTETY POTRAKTOWAĆ JAK ZAPROSZENIE NA DEGUSTACJĘ, CZY PREZENTACJĘ GARNKÓW. MOŻEMY DOSZUKIWAĆ SIĘ W TYM DRUGIEGO DNA, KTÓREGO W TYM WYPADKU NIE MA.
WARTO PRZYJRZEĆ SIĘ, CZY KTÓREŚ Z MECHANIZMÓW U NAS NIE WYSTĘPUJĄ I POSTARAĆ SIĘ JE PRZEŁAMAĆ. BYĆ MOŻE, GDY KOLEJNY RAZ DOSTANIEMY TAKIE ZAPROSZENIE, CHĘTNIEJ Z NIEGO SKORZYSTAMY.
CO NAS MOTYWUJE DO BADAŃ I JAK MOŻEMY SIĘ ZMOTYWOWAĆ ?
JEDNYM Z GŁÓWNYCH POWODÓW MOTYWUJĄCYCH NAS DO BADAŃ JEST NIESTETY BÓL FIZYCZNY. NIESTETY W PRZYPADKU CHORÓB NOWOTWOROWYCH WIĘKSZOŚĆ Z NICH DO PÓŹNEGO ETAPU MOŻE PRZEBIEGAĆ BEZOBJAWOWO, A BÓL ZAZWYCZAJ JEST SYGNAŁEM ZAAWANSOWANYCH ZMIAN ROZROSTOWYCH. NIERZADKO MOGĄ TO BYĆ DOPIERO PRZERZUTY I ZWIĄZANE Z NIMI ODCZUCIA. RAK BARDZO DŁUGO NIE BOLI I WAŻNE BYŚMY RACJONALNIE SPOJRZELI NA TEN ASPEKT I BADALI SIĘ, KIEDY JESZCZE NIC NIE ODCZUWAMY. NIE UCHRONI NAS TO PRZED ZACHOROWANIEM, ALE W PRZYPADKU WIELU CHORÓB MOŻE DAĆ SZANSĘ NA WYKRYCIE ZMIAN NA BARDZO WCZESNYM ETAPIE I TYM SAMYM DAĆ SZANSĘ NA PEŁNE WYLECZENIE.
CHOROBA NASZYCH BLISKICH MOŻE BYĆ SILNYM MOTYWATOREM DO PODJĘCIA BADAŃ PROFILAKTYCZNYCH I DOBRZE, JEŚLI TAK SIĘ DZIEJE. CZASEM W OBLICZU CHOROBY CZŁONKA RODZINY PRZEWARTOŚCIOWUJEMY SWOJE ŻYCIE I NADAJEMY WIĘKSZĄ WARTOŚĆ NASZEMU ZDROWIU. NIE ZAWSZE JEDNAK WYGLĄDA TO W TEN SPOSÓB. BARDZO CZĘSTO OSOBY BLISKIE ZAPOMINAJĄ O SOBIE I SWOIM ZDROWIU, POŚWIĘCAJĄC SIĘ OPIECE NAD OSOBĄ BLISKĄ, A W ICH PRZYPADKU SZCZEGÓLNIE WAŻNE JEST DBANIE O STAN ZDROWIA, ZARÓWNO FIZYCZNEGO, JAK I PSYCHICZNEGO. SĄ TO OSOBY ŻYJĄCE W PRZEWLEKŁYM STRESIE I NAPIĘCIU, NARAŻONE PRZEZ TO NA OBNIŻENIE ODPORNOŚCI I ROZWIJANIE SIĘ RÓŻNYCH PROCESÓW CHOROBOWYCH. STĄD TAK WAŻNE JEST PODKREŚLANIE ZNACZENIA PROFILAKTYKI W PRZYPADKU OSÓB WSPIERAJĄCYCH.
NASZE PRZEKONANIA NA TEMAT BADAŃ
JEŚLI NA MYŚL O PÓJŚCIU NA BADANIA PROFILAKTYCZNE CZUJEMY KŁUCIE W SERCU, ŚCISKANIE W ŻOŁĄDKU, NAPIĘCIE MIĘŚNI, BÓL GŁOWY, BĄDŹ INNE ODCZUCIA SOMATYCZNE, WARTO PRZYJRZEĆ SIĘ NASZYM MYŚLOM I EMOCJOM W TYM ZAKRESIE. CZASEM LĘK MOŻE NAS PARALIŻOWAĆ I PRZEZ LATA POWSTRZYMYWAĆ PRZED PÓJŚCIEM DO SPECJALISTY CZY NA BADANIA. WARTO BYĆ UWAŻNYM NA SIEBIE I SWOJE ODCZUCIA, CZASEM WARTO SKORZYSTAĆ Z POMOCY PSYCHOLOGA I PRZEPRACOWAĆ NASZE PRZEKONANIA ZDROWOTNE, NADAĆ IM BARDZIEJ REALNE ZNACZENIE.
SPOSOBY RADZENIA SOBIE ZE STRESEM, POCZUCIE KONTROLI ZDROWIA
ISTNIEJE WIELE SPOSOBÓW RADZENIA SOBIE ZE STRESEM. WARTO WSPOMNIEĆ TUTAJ O OSOBACH, KTÓRE RADZĄ SOBIE ZE STRESEM W SPOSÓB UNIKOWY, TE OSOBY MOGĄ BARDZO DŁUGO UNIKAĆ BADAŃ…ALE TEN SPOSÓB RADZENIA MA TO DO SIEBIE, ŻE JEST SKUTECZNY, PODOBNIE JAK WIELE MECHANIZMÓW OBRONNYCH, ALE ZAZWYCZAJ KRÓTKOTRWALE. PRĘDZEJ, CZY PÓŹNIEJ MUSIMY SIĘ SKONFRONTOWAĆ Z TYM PRZED CZYM UCIEKAMY…W TYM WYPADKU NAJCZĘŚCIEJ Z CHOROBĄ. OSOBY, KTÓRE RADZĄ SOBIE W SPOSÓB ZADANIOWY MOGĄ TRAKTOWAĆ BADANIA PROFILAKTYCZNE, JAKO JEDNO Z ZADAŃ DO WYKONANIA W SWOIM KALENDARZU, KTÓRE NP. RAZ W ROKU NALEŻY WYKONAĆ. MOŻEMY ZADBAĆ O TO, BY ELEMENTY TAKIEJ ZADANIOWOŚCI WPROWADZIĆ DO NASZEGO ŻYCIA.
PSYCHOLOGOWIE DYSPONUJĄ OCZYWIŚCIE RÓŻNYMI NARZĘDZIAMI, BY BADAĆ NASZE MOTYWACJE I POSTAWY W RÓŻNYCH OKOLICZNOŚCIACH, TAKŻE TYCH DOTYCZĄCYCH ZDROWIA I JEGO PROMOCJI. WARTO WSPOMNIEĆ TUTAJ O POJĘCIU UMIEJSCOWIENIA KONTROLI ZDROWIA. DO JEGO ZBADANIA SŁUŻY SKALA ZAWIERAJĄCA 18 STWIERDZEŃ I POZWALA OCENIĆ, CZY DANA OSOBA UWAŻA, ŻE BARDZIEJ SAMA MA WPŁYW NA SWOJE ZDROWIE (WEWNĘTRZNE UMIEJSCOWIENIE), LOKUJE JE W INNYCH, NP. LEKARZACH, CZY UWAŻA JE ZA DZIEŁO PRZYPADKOWYCH CZYNNIKÓW.
CZY PROFILAKTYCZNE KAMPANIE EDUKACYJNE MAJĄ SENS ?
MAJĄ, ALE NIESAMOWICIE ISTOTNY JEST W NICH SPOSÓB PRZEKAZYWANIA INFORMACJI. JEŚLI TRAFIMY NA SPOT INFORMACYJNY MIĘDZY REKLAMAMI W TV, MOŻEMY GO ODEBRAĆ JAK JEDNĄ Z NICH, BĄDŹ W OGÓLE GO ZIGNOROWAĆ. WYOBRAŹMY SOBIE, ŻE LECI NASZ ULUBIONY FILM I NAGLE POJAWIAJĄ SIĘ REKLAMY. JAKA JEST NASZA REAKCJA? KAŻDY MOŻE INDYWIDUALNIE ODPOWIEDZIEĆ NA TO PYTANIE, ALE ZAZWYCZAJ POJAWIA SIĘ IRYTACJA I ZMIENIAMY KANAŁ. PODOBNIE MOGĄ NA NAS ODDZIAŁYWAĆ ULOTKI, PONIEWAŻ MOGĄ KOJARZYĆ SIĘ Z ULOTKAMI, KTÓRE SĄ ROZDAWANE CODZIENNIE NA ULICACH I RZADKO KIEDY ZNAJDUJEMY W NICH COŚ WARTOŚCIOWEGO DLA NAS.
TO, CO MOŻE DZIAŁAĆ NA NAS POZYTYWNIE TO PRZYKŁADY OSÓB ZNANYCH ZACHĘCAJĄCYCH DO BADAŃ, ZWŁASZCZA TAKICH, KTÓRE CHORUJĄ, BĄDŹ WYSZŁY Z CHOROBY, ALE RÓWNIEŻ AUTENTYCZNE HISTORIE ZWYCZAJNYCH, JEDNOCZEŚNIE NIEZWYKŁYCH LUDZI, KTÓRZY OPISUJĄ SWOJE PRAWDZIWE PRZEŻYCIA NP. W WYWIADACH PRASOWYCH I KSIĄŻKACH. MOŻEMY SPOTKAĆ CORAZ WIĘCEJ TAKICH PRZYKŁADÓW- OSÓB, KTÓRE OTWARCIE DZIELĄ SIĘ SWOJĄ HISTORIĄ.
Z PUNKTU WIDZENIA PSYCHOLOGA, WAŻNE WYDAJE SIĘ PRZENIESIENIE NACISKU Z PRZEKAZU NEGATYWNEGO, NP. ‘’UCHRONISZ SIĘ PRZED GROŹNĄ CHOROBĄ, UNIKNIESZ ŚMIERCI’’( BO ON SAM W SOBIE MOŻE WYWOŁYWAĆ LĘK, KTÓRY NAS NIE ZMOTYWUJE, TYLKO SPARALIŻUJE) NA BARDZIEJ POZYTYWNE ASPEKTY PROFILAKTYKI I NASZE WEWNĘTRZNE ZASOBY. BYŚMY WIĘKSZE ZNACZENIE PRZYPISALI SWOIM DZIAŁANIOM I WZMOCNILI POCZUCIE SPRAWSTWA. BY TAK SIĘ STAŁO TRZEBA NAJPIERW SKONFRONTOWAĆ SIĘ ZE SWOIMI PRZEKONANIAMI.
ZDARZA SIĘ TAK, ŻE CHOĆ KONTROLUJEMY NASZ STAN ZDROWIA REGULARNIE, CHODZIMY NA BADANIA, PROWADZIMY AKTYWNY TRYB ŻYCIA, CHOROBA SIĘ POJAWIA. W TEJ GRUPIE OSÓB MOŻE POJAWIĆ SIĘ POCZUCIE KRZYWDY I STWIERDZENIA” BADAŁEM SIĘ, STARAŁEM A I TAK JESTEM CHORY’’. ‘’NIE PIJĘ, NIE PALĘ I ZACHOROWAŁEM.’’ I OCZYWIŚCIE CZŁOWIEK MA W TAKIEJ SYTUACJI PRAWO DO ODREAGOWANIA EMOCJI.
WAŻNE BY JEDNAK PODKREŚLIĆ TO JESZCZE RAZ: PROFILAKTYKA WCZESNA MOŻE W DUŻYM STOPNIU USTRZEC NAS PRZED ZACHOROWANIEM NA NIEKTÓRE CHOROBY, NA ZASADZIE ‘’LEPIEJ ZAPOBIEGAĆ NIŻ LECZYĆ’’, BADANIA MOGĄ POMÓC WYKRYĆ JE NA WCZESNYM ETAPIE I SKUTECZNIEJ LECZYĆ, ALE ISTNIEJĄ CHOROBY, KTÓRE PRZYCHODZĄ NAGLE, CHOĆ BYŚMY ZROBILI WSZYSTKO, CO MOGLIŚMY W KWESTII TRYBU ŻYCIA I BADAŃ. MOGĄ DOTKNĄĆ KAŻDEGO. JEDNAK WIELU CHORÓB MOŻEMY UNIKNĄĆ, BĄDŹ WYKRYĆ JE NA BARDZO WCZESNYM ETAPIE.
KIEDYŚ USŁYSZAŁAM BARDZO TRAFNE STWIERDZENIE, ŻE NIE CHODZI O TO BYŚMY SIĘ NIE BALI, ALE BYŚMY BRALI SWÓJ LĘK POD RĘKĘ I Z NIM SZLI SIĘ BADAĆ. OPRÓCZ LĘKU WARTO CZASEM WZIĄĆ POD RĘKĘ DRUGĄ OSOBĘ, KTÓRA BĘDZIE NAM TOWARZYSZYĆ, BĄDŹ SAMA RÓWNIEŻ SKORZYSTA Z BADAŃ. WAŻNE BYŚMY PRZEJĘLI ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NASZE ŻYCIE I JEŚLI MAMY NA COŚ WPŁYW, ŚWIADOMIE SOBIE GO NIE ODBIERALI.
MGR ILONA STANKIEWICZ
PSYCHOLOG-PSYCHOONKOLOG
